Қоғамдық кеңес – қоғамдық бірлестіктердің белсенді өкілдері мүшелік ететін, белгілі бір формадағы құрылымы бар жүйе. Қоғамдық кеңестерге мемлекет тарапынан белгілі бір өкілеттіліктер бекітілген. Қоғамдық кеңестердің басты айырмашылығы — азаматтардың басқару органдарының жұмысына көбірек қатысуы, бұл жергілікті, заң шығарушы немесе атқарушы органдар болуы мүмкін. Қоғамдық кеңестер әртүрлі мақсаттарда құрылуы мүмкін:
–Арнайы мәселелер бойынша сарапшылармен консультациялар;
– Заңнаманы, мемлекеттік бюджетті әзірлеуге көмек;
– Билік шешімдерінің орындалуын бақылау;
– Мемлекеттік орган берген кейбір мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру.
Қоғамдық кеңес қоғамдық бақылаудың тұрақты жұмыс істейтін кеңесші-консультативтік органы болып табылады. Қазіргі уақытта қоғамдық бақылаудың тиімді құралдардың бірі. Мемлекеттік органдар жұмысының ашықтығы мен айқындығын қамтамасыз етуде, бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігін арттыруда, мемлекеттік қаражаттың сапасын жақсартуда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте қоғамдық кеңестердің жұмысы маңызды рөл атқарады. Қазақстанда үкіметтік және квазимемлекеттік мекемелер жанынан Қоғамдық кеңестер құрылды, тіпті осы кеңестердің қызметін реттейтін арнайы заң да қолданылады. 2015 жылы қабылданған «Қоғамдық кеңестер туралы» заңда қоғамдық кеңестердің қызметі «халық алдында есеп беретін мемлекетті қалыптастыру жөніндегі мемлекеттік саясатты іске асыруға, барлық деңгейдегі мемлекеттік органдардың, сондай-ақ ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың шешімдер қабылдауына коммерциялық емес ұйымдардың, азаматтардың кеңінен қатысуын қамтамасыз етуге»бағытталғаны айтылған. Заңға сәйкес,»Қоғамдық кеңестегі азаматтық қоғам өкілдерінің саны оның мүшелерінің жалпы санының кемінде үштен екісін құрауы керек». 2016 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанда барлық деңгейде қоғамдық кеңестер құрылды. Сол уақыттан қазіргі кезеңге дейінгі қысқа ғана мерзімде қоғамдық кеңестердің жұмыс істеуі мен дамуында белгілі бір тәжірибесі бар. Қоғамдық кеңестер сарапшылардың, практиктер мен БАҚ-тың жіті назарын аударады. Ұлттық кооперативтер қауымдастығының басшысы Қазыбек Шейхтің айтуынша, кеңес мүшелері кеңеске ұсынылатын кандидаттарды шынымен біледі, өйткені олардың көпшілігі бұрын кеңестің сарапшылары болған.
– Қоғамдық кеңес қалалық мәслихаттың жұмысын қайталамайды. Мәслихат бюджетке байланысты мәселелермен айналысады. Ал қоғамдық Кеңестің құзыретіне қалада туындайтын барлық мәселелер кіреді. Сонымен қатар, Қоғамдық кеңес партиялардан тыс, сондықтан қатаң партиялық тәртіп жоқ. Бұл тұрғыда қоғамдық кеңестер неғұрлым еркін. Мысалы, әкімдікке сұрақ қоймас бұрын, Мен алдымен бұл мәселелерді адамдармен әлеуметтік желілерде талқылаймын. Олардың барлығы әкімдікке қатысты емес. Қалай болғанда да, қоғамдық кеңеске азаматтық белсенділерді көбірек тарту қажет, — дейді ол. Қазақстанда барлығы 234 Қоғамдық кеңес бар. Оның 18 — і республикалық, 216 — сы облыстық, қалалық және аудандық деңгейде. Кеңестер 2016 жылдан бастап жұмыс істейді және оны билік бақылаушы орган бола алатын және мемлекеттік органдармен ашық және ашық жұмыс істеуге мүмкіндік беретін институт ретінде ұсынды. Депутат Қанат Мусин азаматтардың пікірінше, қоғамдық кеңестер халық пен билік арасындағы қоғамдық пікір мен диалогтың тәуелсіз және маңызды институтына айналғанын айтты.
— Қоғамдық кеңестер адамдарға биліктің шешімдеріне әсер етудің ең жақсы құралдарының біріне айналуда. Кез-келген белсенді адам кеңес мүшесі бола алады. Егер азаматтар өздерінің құқықтары туралы білсе және оларды талап етсе, кеңестерге есік ашық. Кеңеске кіргеннен кейін ол өз өкілеттіктерін дұрыс пайдалануы керек», — дейді ол. Қоғамда қалыптасқан ақпараттық және қоғамдық-саяси трендтер көрсетіп отырғандай,
қоғамдық кеңестер институты оның қызметін кешенді және жүйелі талдауды және кейбір жекелеген механизмдерін жетілдіре түсуді қажет етеді. Қоғамдық кеңестер мемлекет пен халық арасындағы диалог алаңы ретінде жан-жақты дами түскені абзал. Қазір Президент Тоқаевтың тапсырмасы бойынша әзірленген «қоғамдық бақылау туралы» заң жобасы Парламентте жатыр. Заң «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын айқындауға, «мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектордың ашықтығына ықпал етуге және жауапкершілігін арттыруға»тиіс. Бұл ретте» Есеп беретін мемлекетті қалыптастыру «2015 жылы қабылданған» Қоғамдық кеңестер туралы » заңда да жазылған. Бұл ретте Қазақстанда 2019 жылы наразылықтардан кейін құрылған ұлттық қоғамдық сенім Кеңесі түріндегі» ең үлкен қоғамдық кеңес » бар.
Қазақстанда қоғамдық кеңестердің қызметі 2016 жылы басталды. Қоғамдық кеңестер – министрлiктер, Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн органдар, сондай-ақ өз құзыретiнiң мәселелерi бойынша жергiлiктi мемлекеттiк органдар құратын консультативтік-кеңесшi, бақылаушы органдар. Олар мемлекеттiк, квазимемлекеттiк органдардың қызметiне қатыса алады, сауалдар бере алады, өз отырыстарына органдардың өкiлдерiн шақыра алады, мемлекеттiк сатып алу жөнiндегi конкурстық комиссиялардың жұмысына қатыса алады, қоғамдық сараптамалар жүргізе алады және бақылауды жүзеге асыра алады, – деп хабарлайды «Jsk ақпарат». Заңға сәйкес, мемлекеттік орган қоғамдық кеңестен түскен ұсынысты қарауға міндетті. Алайда, шын мәнінде жергілікті өкілді орган болып табылатын мәслихатпен салыстырғанда, қоғамдық кеңес тек кеңесші орган болып табылады және міндетті шешім қабылдай алмайды. Бүгінгі таңда Қазақстанда 256 қоғамдық кеңес жұмыс істейді: республикалық деңгейде – 35, жергілікті деңгейде – 221. Квазимемлекеттік ұйымдар құратын қоғамдық кеңестер де бар. Қазіргі таңда қоғамдық кеңестерге 4 мыңға жуық адам тартылса, оның 86 пайызы азаматтық қоғам өкілдері. «Қоғамдық кеңестердің басты мақсаты – мемлекеттік органдардың қызметіне қоғамдық мониторинг жүргізу. Бұл тұрғындардың проблемалық мәселелерін жинайтын алаң. Мысалы, «Artsport» бағдарламасы бойынша балалардың сапалы қосымша білім алуын қамтамасыз ету үшін қоғамдық кеңесінің жанынан арнайы комиссия құрылды», — дейді Шыңғыс Лепсібаев. Демократиялық елдерде белгілі бір мәселелер бойынша қоғамдық пікір мемлекеттік саясатты қалыптастыру процесіне айтарлықтай әсер етеді. Мемлекет пен қоғам арасындағы өзара іс-қимылдың, консультациялардың маңызды тетіктері қоғамдық кеңестер және басқа да осыған ұқсас органдар болып табылады. Қоғамдық кеңестер 20 ғасырда пайда бола бастады және барлық дерлік елдерде, көбінесе жергілікті басқару деңгейінде жұмыс істейді. Алайда, кейбір жағдайларда кеңестер тиімді жұмыс істейді, қоғамдық бастаманы дамытуға жәрдемдеседі, халық топтарының мүдделері үшін басқару шешімдерін дайындау, қабылдау және іске асыру процесіне әсер етеді, ал басқа жағдайларда олар жұмыс істейтін ресми органдар болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі жариялаған сыбайлас жемқорлыққа қарсы ұлттық баяндамада қоғамдық кеңестердің тиімсіздігінің негізгі себептері ретінде «енжарлылық, олардың құрамын қалыптастырудағы ашықтықтың жоқтығы, құрамды айқындау тәртібінің жеткіліксіз ашықтығы, сондай-ақ олардың құрамын айқындау тәртібінің жеткіліксіздігі, сондай-ақ қоғамдық кеңестер қызметінің тиімділігін арттыру» деп көрсетілген. Қоғамдық кеңестер құрамындағы азаматтық сектор лимитінің формальды сақталуына қарамастан (кемінде 2/3), оны көбінесе бұрынғы мемлекеттік қызметшілер, экс-әкімдер, депутаттар, әлеуметтік нысандардың басшылары, басшылыққа адалдық танытады. Былтыр қоғамдық кеңестер мүшелерінің өкілеттік мерзімінің аяқталуына байланысты жаппай қайта сайлау өтті және біз азаматтардың қоғамдық кеңеске кіруге үлкен қызығушылық танытқаны байқалды. Сайыс 1 орынға 4 адамнан тұрды. Әр өңірде жеке соттарға дейін қызу талқылаулар болды. Бұл азаматтар тарапынан қызығушылықтың артқанын көрсетеді. Нәтижесінде бұрынғы кеңес құрамында азаматтық қоғам өкілдерінің 70 пайызы болса, бұл жолы бұл көрсеткіш 86 пайызға дейін көтерілді. Кеңес мүшелерінің саны 3000-нан 4000-ға дейін өсті. Дегенмен, басқару жүйесі сол күйінде қалатын болса, жаңа құрам бір нәрсеге әсер ете ала ма? Қоғамдық кеңестер жұмысының тиімділігі, ең алдымен, қоғам және мемлекеттік органдар өкілдерінің бір-бірімен диалог жүргізуге деген өзара ұмтылысына, сондай-ақ тараптардың кәсіби деңгейіне байланысты, деп жазады шетелдік сарапшылар. 2008 жылдан бері Беларусь пен Ресейде бірқатар жаңа қоғамдық кеңестер құрылды. Бұл жаңа органдардың құрылуы құқық қорғау қоғамдастығы мен халықаралық бақылаушылар арасында үлкен ынта тудырды: үкіметтің бұл қадамы саяси либерализацияның көрінісі ретінде қабылданды. Бұқаралық ақпарат құралдары жағынан парламентке балама ретінде қоғамдық кеңестер ұсынылды, бұл органдарды құру авторитарлық режим жағдайында демократияның тапшылығын толтыруды, билік пен қоғам арасындағы байланысты жеңілдетуді көздеді. Алайда арада 15 жыл өткенде бұл мүшелер тек сәндік алаң болып шыққаны анық. Қазақстанда қоғамдық кеңесті құру жөніндегі жұмыс тобы құрылуда, оның жетекшілері жұмыс тобының азаматтық қоғам өкілдерінің мүшелері арасынан дауыс беру арқылы сайланады. Республикалық деңгейдегі жұмыс тобының құрамын тиісті мемлекеттік органның/мәслихаттың басшысы бекітеді. Қоғамдық кеңестердің құрамын мемлекеттік органдардың, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің өкілдерінен, ал конкурстық негізде коммерциялық емес ұйымдардың өкілдері мен азаматтардан жұмыс тобы құрады. Қоғамдық кеңес мүшелігіне 18 жасқа толған Қазақстан Республикасының азаматы кандидат бола алады. Естеріңізге сала кетейік, Қазақстанда қоғамдық кеңестердің қызметі 2016 жылы басталды. Қоғамдық кеңестер – министрлiктер, Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн органдар, сондай-ақ өз құзыретiнiң мәселелерi бойынша жергiлiктi мемлекеттiк органдар құратын консультативтік-кеңесшi, бақылаушы органдар. Олар мемлекеттiк, квазимемлекеттiк органдардың қызметiне қатыса алады, сауалдар бере алады, өз отырыстарына органдардың өкiлдерiн шақыра алады, мемлекеттiк сатып алу жөнiндегi конкурстық комиссиялардың жұмысына қатыса алады, қоғамдық сараптамалар жүргізе алады және бақылауды жүзеге асыра алады.
Jsk ақпарат орталығы